عکس در واقع ثبت یک اتفاق خاص است که در لحظه‌ای مشخص در برابر دوربین رخ داده است. ویژگی عکس در همین نکته نهفته است که آنچه در لحظه‌ای خاص ثبت می‌کند می‌تواند گواهی رویدادی باشد که از چشم‌ها پنهان مانده است. در ادامه قسمتی از تاریخچه عکاسی را با هم مرور می‌کنیم.
از طریق عکاسی می‌توان بارها و بارها در زمان سفر کرد و جزییاتی را دید که هنگام وقوع یا به آن توجهی نشده و یا به سادگی قابل دریافت نبوده است، همچنین می‌توان زمان را در لحظه متوقف کرد و با خود به آینده برد. همین ویژگی‌های منحصر به فرد و امکان دیدن دوباره لحظه‌هایی که از دست می‌روند، هر روزه افراد بیشتری را به سمت عکس و دنیای عکاسی جذب می‌کند.
۱- ایده اولیه عکاسی از کجا و چگونه
کمتر کسی است که نداند واژه عکاسی یا همان فوتوگرافی از کجا آمده است. صرفا برای مروری مجدد می‌گوییم که واژه Photography که از ترکیب دو واژه یونانی «فوتو» به معنای نور و «گرافی» به معنای ثبت کردن آمده است، در واقع به عمل ثبت تصویر روی مواد حساس با کمک نور و پرتو افشانی اشاره دارد.
این هنر چیزی نیست که در یک روز و توسط یک فرد به ثمر رسیده باشد، بلکه دارای یک پیشینه تاریخی طولانی است. اما گفته می‌شود که اولین عکس در آوریل سال ۱۸۲۷، توسط ژوزف نیسه‌فور نیپسمخترع فرانسوی با یک دوربین سوزنی گرفته شده است. عکس وی برای ظاهر شدن باید ۸ ساعت در معرض نور قرار می‌گرفت و پس از مدت کوتاهی نیز نقش تصویر از بین رفت.
اولین عکس ظاهر شده توسط ژوسف نیسه فور نپس
همانطور که اشاره کردیم تقریبا غیر ممکن است که بتوان ابداع عکاسی را به یک فرد خاص و در یک بازه زمانی خاص نسبت داد زیرا این هنر حاصل تلاش افراد مختلف در زمینه‌های متفاوت بوده است. اما نکته حایز اهمیت این است که سال‌ها پیش از آنکه عکاسی اختراع شود اساس کار دوربین عکاسی وجود داشته است.
۲. پیشگامان عکاسی
اتاقک تاریک ابن هیثم
گفته می‌شود که یک دانشمند مسلمان به نام «ابن هیثم» در قرن پنجم هجری (یازدم میلادی) وسیله‌ای را به نام جعبه تاریک (اتاقک تاریک) برای مشاهده کسوف استفاده کرده بود. اتاق تاریک همان اساس دوربین‌های امروزی است. اتاقک تاریک مذکور جعبه یا فضایی است که فقط روی یکی از سطوح آن، روزنه ای ریز وجود دارد و عبور نور از این روزنه باعث می‌شود که تصویری نسبتاً واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل تشکیل شود. این وسیله که طی جنگ‌های صلیبی به اروپا راه یافته بود بسیار مورد توجه نقاشان قرار گرفت و تمامی نقاشان بخصوص نقاشان ایتالیایی از جمله «لئوناردو داوینچی» نقاش و نابغه قرن شانزدهم از آن برای طراحی دقیق منظره‌ها و ملاحظه دورنمایی صحیح استفاده می‌کردند، به این ترتیب که کاغذی را بر روی سطح مقابل روزنه قرار داده و تصویر شکل گرفته را ترسیم می‌کردند. اتاق تاریک به تعبیر داوینچی Camera Obscura و روزنه ریز آن نیز Pinhole نامیده شده است.
از مجسمه ابن هیثم در مراسم ۱۰۰۱ اختراع در یونسکو به مناسبت سال ۲۰۱۵ که به عنوان سال نور نام گذاری شده است، توسط مجسمه سازی به نام علی اَمرو پرده برداری شد.
مجسمه ابن هیثم
۳. روند رشد و توسعه عکاسی
پس اختراع جعبه تاریک توسط ابن هیثم، آلبرتوس ماگنوس در قرن سیزده نیترات نقره و پس از وی فابریسوس، نقره کلرید را کشف کرد. دانیل باربارو در سال ۱۵۶۸نحوه عملکرد دیافراگم و و کارکرد عدسی در دوربین‌های تاریک خانه‌ای را شرح داد. ویلهام هومبرگ در سال ۱۶۹۴ توضیح داد که نور چگونه بعضی مواد شیمیایی را تحریک می‌کند و در سال ۱۸۰۲ توماس وجوود توانست بر روی سطح های ایجاد شده با نیترات نقره تصویر شفافی بوجود آورد. در سال ۱۸۳۷ لوئی داگلرتوانست روش داگرئوتایپ را اختراع کند. در این روش صفحات نقره‌ای را توسط بخار یُد به نور حساس کرده، و با برداشتن عدسی جعبه، ۱۵ الی ۳۰ دقیقه نور از شیء مورد نظر به صفحه نقره‌ای تابانده می‌شد، سپس تصویر را در جیوه ای با حرارت ۶۵ درجه و بعد از آن در آب نمک قرار می‌داند تا ظاهر شود. از مشکلات داگرئوتایپ نسخه پازیتیو (دائمی) بودن آن بود.
داگرئوتایپ یا داگرئوتیپ (به فرانسوی: daguerréotype) نخستین روش موفق در ثبت عکس‌های دائمی و استفادهٔ تجاری از عکاسیاست. در این روش، به صفحهٔ نقره‌ای مدتی بخار ید داده تا قشر نازکی از یدور نقره بر روی آن قرار گیرد سپس این صفحه را در دوربین گذارده وعکسبرداری می‌کنند. این روش را لوئی داگرمخترع و عکاسفرانسویدر سال ۱۸۳۷ میلادی اختراع کرد.
طرز تهیهٔ داگرئوتیپ
طرز تهیهٔ داگرئوتیپ به‌طوری که لوئی داگر شرح داده چنین است:
یک صفحه نازک نقره را روی صفحه کلفت‌تری از مس لحیم می‌کنیم.
تصویر پنهانی را که روی لوحه ضبط شده‌است طی مراحل زیر ظاهر و ثابت می‌کنیم:
لوحه را در یک کابینت به صورت مایل (زاویه ۴۵ درجه) روی ظرفی قرار می‌دهیم که در آن مقداری جیوه را از زیر به کمک چراغ الکلی گرم کرده و به حرارت ۶۵ درجه سانتیگراد رسانده‌ایم.
لوحه را به دقت زیر نظر می‌گیریم تا تصویر که از چسبیدن ذرات جیوه به نقرهٔ نوردیده پدید می‌آید، کاملاً قابل رویت شود.
لوحه را در آب سرد فرو می‌بریم تا سطح آن سخت شود.
لوحه را در آب نمک (بعداً محلول ضعیف هیپوسولفیت سدیم) فرو می‌بریم تا تصویر ثابت شود.
لوحه را اینک کاملاً می‌شوییم تا عمل ثبوت متوقف شود.
داگرئوتیپ تصویر مثبتی بود که طی یک عمل در دوربین به صورت برعکس، همچون تصویری که در آینه دیده شود، پدید می‌آمد. بیننده لوحه را در دست خود قدری می‌چرخاند تا زاویه تابش نور آن را به حداکثر وضوح برساند و در این حال اولین نکته‌ای که جلب توجه می‌کرد کثرت جزئیات ضبط شده در عکس بود. این موضوع حتی در گزارش‌های مطبوعات نیز ذکر شده بود.
کمی پس از معرفی دستگاه داگرئوتیپ به اروپا (۱۸۳۹) نیکلای یکم روسیه، تزار روسیه و ملکه ویکتوریای بریتانیا هر کدام یک نمونه آن را به محمدشاه قاجار هدیه دادند. نخستین کسی که مأمور بهره‌برداری از این دستگاه‌ها شد ژول ریشار فرانسوی بود.[۳] او در آن زمان عکس‌هایی گرفت که متأسفانه هیچ‌کدام از آنها به دست ما نرسیده‌است. ملک قاسم میرزا فرزند فتحعلی شاه نیز در تبریز به این روش عکس برداری نموده که در واقع تنها عکسی که به دست ما رسیده، از اوست.
ابداعات نو در عرصه داگرئوتیپ
احیای داگرئوتایپ در ایران و همچنین ابداع عکاسی داگرئوتیپ به روش «میم داگ» (دیجیتال داگرئوتیپ و ابداع مایع و فیلم محافظ داگرئوتیپ به جای کلراید طلا و گلدینگ و ابداع «دستگاه داگ‌ساز» (Exposure Unit) برای استفاده در روش میم داگ.
پس از داگلر در سال ۱۸۴۰ هنری فاکس تالبوت با ارائه روش «کالوتایپ» توانست تغییرات عمده‌ای را ایجاد کند. وی بجای صفحات نقره‌ای، کاغذ را وارد عکاسی کرد و زمان نورگیری را به ۲ دقیقه کاهش داد. از مزیت‌های روش کالوتایپ ایجاد نسخه نگاتیو بود که بعدا می‌توانستند نسخه‌های پازیتیو متعددی از آن ظاهر کنند. پس از چند سال جان هرشل توانست شیشه را جایگزین کاغذ کند. در سال ۱۸۵۵ جیمز کلرک ماکسول تئوری عکس رنگی، سه رنگ «قرمز، آبی، سبز» را ارائه کرد. در سال ۱۸۶۴ یک شرکت انگلیسی توانست شیشه‌های خشک را وارد عرصه کند که به خاطر سختی حمل و شکنندگی باعث شد ریچارد مادوکس در سال ۱۸۷۱ فیلم‌های ژلاتینی را ابداع کند. جورج ایستمن بنیان‌گزار شرکت کداک در سال ۱۸۸۴ فیلم‌های رولی آغشته به ژلاتینی را اختراع کرد و در سال ۱۸۸۸ از دوربین‌های جعبه‌ای رو نمایی کرد تا عموم مردم بتوانند از این تکنولوژی جدید در عصر خود بهره ببرند. این روال سال‌های سال با پیداش دوربین‌های آنالوگ بهتر و کارآمدتر با اندازه فیلم‌های متفاوت ادامه پیدا کرد تا در سال ۱۹۶۰ با رفتن انسان به کره ماه، و مشکل دریافت و ارسال تصاویر توسط گیرنده های آنالوگ، بحث تصاویر دیجیتال پا به عرصه گذاشت.
اولین تصویر دریافتی از سطح کره زمین و ماه
۴. ورود عکاسی به ایران
نخستین دستگاه های عکاسی به روش داگرئوتایپ به درخواستمحمدشاه قاجار از کشور روسیه و انگلیس وارد ایران شد. با توجه به اینکه دستگاه‌های روسی زودتر از نسخه انگلیسی وارد ایران شدند، در سال ۱۸۴۲ قمری (۱۲۲۱ ه.ش) نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روس اولین عکسبرداری را در خاک ایران انجام داد، و پس از آن ملک قاسم میرزا و ژول ریشار فرانسوی با روش داگرئوتایپ شروع به عکاسی کردند.
آقارضا عکاس‌باشی اولین عکاس حرفه ای دربار قاجار در زمان ناصرالدین شاه بود که بسیاری از اتفاقات مربوط به دربار وقت را با دوربین‌های مدرن‌تر ثبت کرد. ناصر الدین شاه با توجه به علاقه شخصی که به عکاسی داشت توانست برای اولین بار با تاسیس دارالفنون و ایجاد رشته عکاسی این هنر را در ایران ثبت کند. در آن زمان واژه «عکاس‌باشی» بالاترین رتبه فنی در صنف عکاسی به حساب می‌آمد.
تصویری ثبت شده از دوران قاجار
کم‌کم با ورود اتباع خارجی بیشتر به کشور، عکس‌های بسیاری از ایران به ثبت رسید که در این مورد می‌توان از لوئیجی پِشِه (Luigi Pesce) که اولین مجموعه از آثار تاریخی ایران را منتشر کرده است نام برد.
تصویر ثبت شده ناصرالدین شاه توسط لوئیجی پشه
عبداله‌میرزا پسر جهانگیرخان قاجار، که دانش آموخته دارلفنون بود، با رفتن با اروپا و گذراندن دوره های عکاسی و چاپ توانست اثر های شگفت انگیزی از خود در شهرهای مختلف ایران در زمان مظفر الدین‌شاه برجای بگذارد. از ایجاد نقشه‌های شهری اهواز و دیگر شهرها تا ثبت عکس‌هایی از تبریز و مشهد و دیگر شهرهای بزرگ.
عکسی از عبداله میرزا در سفر های استانی
تصویر ثبت شده از امیرکبیر توسط عبداله میرزا
اما برجسته‌ترین و پرکارترین عکاس حرفه ای ایران در پایان قرن نوزدهم (۱۸۸۵) آنتوان سورگئین بود که در سفرهای خود به اکثر نقاط کشور، از مردم، مناظر، معماری و اشیا عکاسی کرد. سورگئین از نگاتیو‌های شیشه‌ای در کار‌های خود استفاده می‌کرد و تحمل سختی و حمل آنها را به دوش می‌کشید. وی در سال ۱۸۹۷ توانست در نمایشگاه بروکسل مدال طلا کسب کند. تکنیک‌های بی نظیر سورگئین همانند توجه خاص به نور و تغییرات آن و استفاده از افراد به عنوان مقیاس در کنار آثار تاریخی باعث شد تصاویر بی‌نظیری بجا ماند. پس از وی ایوانف روسی با نام روسی خان توانست با عقد قرار دادی در روسیه، کاغذ و مقوای عکاسی وارد ایران کند.
عکس در واقع ثبت یک اتفاق خاص است که در لحظه‌ای مشخص در برابر دوربین رخ داده است. ویژگی عکس در همین نکته نهفته است که آنچه در لحظه‌ای خاص ثبت می‌کند می‌تواند گواهی رویدادی باشد که از چشم‌ها پنهان مانده است. در ادامه قسمتی از تاریخچه عکاسی را با هم مرور می‌کنیم.
از طریق عکاسی می‌توان بارها و بارها در زمان سفر کرد و جزییاتی را دید که هنگام وقوع یا به آن توجهی نشده و یا به سادگی قابل دریافت نبوده است، همچنین می‌توان زمان را در لحظه متوقف کرد و با خود به آینده برد. همین ویژگی‌های منحصر به فرد و امکان دیدن دوباره لحظه‌هایی که از دست می‌روند، هر روزه افراد بیشتری را به سمت عکس و دنیای عکاسی جذب می‌کند.
۱- ایده اولیه عکاسی از کجا و چگونه
کمتر کسی است که نداند واژه عکاسی یا همان فوتوگرافی از کجا آمده است. صرفا برای مروری مجدد می‌گوییم که واژه Photography که از ترکیب دو واژه یونانی «فوتو» به معنای نور و «گرافی» به معنای ثبت کردن آمده است، در واقع به عمل ثبت تصویر روی مواد حساس با کمک نور و پرتو افشانی اشاره دارد.
این هنر چیزی نیست که در یک روز و توسط یک فرد به ثمر رسیده باشد، بلکه دارای یک پیشینه تاریخی طولانی است. اما گفته می‌شود که اولین عکس در آوریل سال ۱۸۲۷، توسط ژوزف نیسه‌فور نیپسمخترع فرانسوی با یک دوربین سوزنی گرفته شده است. عکس وی برای ظاهر شدن باید ۸ ساعت در معرض نور قرار می‌گرفت و پس از مدت کوتاهی نیز نقش تصویر از بین رفت.
اولین عکس ظاهر شده توسط ژوسف نیسه فور نپس
همانطور که اشاره کردیم تقریبا غیر ممکن است که بتوان ابداع عکاسی را به یک فرد خاص و در یک بازه زمانی خاص نسبت داد زیرا این هنر حاصل تلاش افراد مختلف در زمینه‌های متفاوت بوده است. اما نکته حایز اهمیت این است که سال‌ها پیش از آنکه عکاسی اختراع شود اساس کار دوربین عکاسی وجود داشته است.
۲. پیشگامان عکاسی
اتاقک تاریک ابن هیثم
گفته می‌شود که یک دانشمند مسلمان به نام «ابن هیثم» در قرن پنجم هجری (یازدم میلادی) وسیله‌ای را به نام جعبه تاریک (اتاقک تاریک) برای مشاهده کسوف استفاده کرده بود. اتاق تاریک همان اساس دوربین‌های امروزی است. اتاقک تاریک مذکور جعبه یا فضایی است که فقط روی یکی از سطوح آن، روزنه ای ریز وجود دارد و عبور نور از این روزنه باعث می‌شود که تصویری نسبتاً واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل تشکیل شود. این وسیله که طی جنگ‌های صلیبی به اروپا راه یافته بود بسیار مورد توجه نقاشان قرار گرفت و تمامی نقاشان بخصوص نقاشان ایتالیایی از جمله «لئوناردو داوینچی» نقاش و نابغه قرن شانزدهم از آن برای طراحی دقیق منظره‌ها و ملاحظه دورنمایی صحیح استفاده می‌کردند، به این ترتیب که کاغذی را بر روی سطح مقابل روزنه قرار داده و تصویر شکل گرفته را ترسیم می‌کردند. اتاق تاریک به تعبیر داوینچی Camera Obscura و روزنه ریز آن نیز Pinhole نامیده شده است.
از مجسمه ابن هیثم در مراسم ۱۰۰۱ اختراع در یونسکو به مناسبت سال ۲۰۱۵ که به عنوان سال نور نام گذاری شده است، توسط مجسمه سازی به نام علی اَمرو پرده برداری شد.
مجسمه ابن هیثم
۳. روند رشد و توسعه عکاسی
پس اختراع جعبه تاریک توسط ابن هیثم، آلبرتوس ماگنوس در قرن سیزده نیترات نقره و پس از وی فابریسوس، نقره کلرید را کشف کرد. دانیل باربارو در سال ۱۵۶۸نحوه عملکرد دیافراگم و و کارکرد عدسی در دوربین‌های تاریک خانه‌ای را شرح داد. ویلهام هومبرگ در سال ۱۶۹۴ توضیح داد که نور چگونه بعضی مواد شیمیایی را تحریک می‌کند و در سال ۱۸۰۲ توماس وجوود توانست بر روی سطح های ایجاد شده با نیترات نقره تصویر شفافی بوجود آورد. در سال ۱۸۳۷ لوئی داگلرتوانست روش داگرئوتایپ را اختراع کند. در این روش صفحات نقره‌ای را توسط بخار یُد به نور حساس کرده، و با برداشتن عدسی جعبه، ۱۵ الی ۳۰ دقیقه نور از شیء مورد نظر به صفحه نقره‌ای تابانده می‌شد، سپس تصویر را در جیوه ای با حرارت ۶۵ درجه و بعد از آن در آب نمک قرار می‌داند تا ظاهر شود. از مشکلات داگرئوتایپ نسخه پازیتیو (دائمی) بودن آن بود.
دوربین داگرئوتایپ – ۱۸۳۰
پس از داگلر در سال ۱۸۴۰ هنری فاکس تالبوت با ارائه روش «کالوتایپ» توانست تغییرات عمده‌ای را ایجاد کند. وی بجای صفحات نقره‌ای، کاغذ را وارد عکاسی کرد و زمان نورگیری را به ۲ دقیقه کاهش داد. از مزیت‌های روش کالوتایپ ایجاد نسخه نگاتیو بود که بعدا می‌توانستند نسخه‌های پازیتیو متعددی از آن ظاهر کنند. پس از چند سال جان هرشل توانست شیشه را جایگزین کاغذ کند. در سال ۱۸۵۵ جیمز کلرک ماکسول تئوری عکس رنگی، سه رنگ «قرمز، آبی، سبز» را ارائه کرد. در سال ۱۸۶۴ یک شرکت انگلیسی توانست شیشه‌های خشک را وارد عرصه کند که به خاطر سختی حمل و شکنندگی باعث شد ریچارد مادوکس در سال ۱۸۷۱ فیلم‌های ژلاتینی را ابداع کند. جورج ایستمن بنیان‌گزار شرکت کداک در سال ۱۸۸۴ فیلم‌های رولی آغشته به ژلاتینی را اختراع کرد و در سال ۱۸۸۸ از دوربین‌های جعبه‌ای رو نمایی کرد تا عموم مردم بتوانند از این تکنولوژی جدید در عصر خود بهره ببرند. این روال سال‌های سال با پیداش دوربین‌های آنالوگ بهتر و کارآمدتر با اندازه فیلم‌های متفاوت ادامه پیدا کرد تا در سال ۱۹۶۰ با رفتن انسان به کره ماه، و مشکل دریافت و ارسال تصاویر توسط گیرنده های آنالوگ، بحث تصاویر دیجیتال پا به عرصه گذاشت.
اولین تصویر دریافتی از سطح کره زمین و ماه
۴. ورود عکاسی به ایران
نخستین دستگاه های عکاسی به روش داگرئوتایپ به درخواستمحمدشاه قاجار از کشور روسیه و انگلیس وارد ایران شد. با توجه به اینکه دستگاه‌های روسی زودتر از نسخه انگلیسی وارد ایران شدند، در سال ۱۸۴۲ قمری (۱۲۲۱ ه.ش) نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روس اولین عکسبرداری را در خاک ایران انجام داد، و پس از آن ملک قاسم میرزا و ژول ریشار فرانسوی با روش داگرئوتایپ شروع به عکاسی کردند.
آقارضا عکاس‌باشی اولین عکاس حرفه ای دربار قاجار در زمان ناصرالدین شاه بود که بسیاری از اتفاقات مربوط به دربار وقت را با دوربین‌های مدرن‌تر ثبت کرد. ناصر الدین شاه با توجه به علاقه شخصی که به عکاسی داشت توانست برای اولین بار با تاسیس دارالفنون و ایجاد رشته عکاسی این هنر را در ایران ثبت کند. در آن زمان واژه «عکاس‌باشی» بالاترین رتبه فنی در صنف عکاسی به حساب می‌آمد.
تصویری ثبت شده از دوران قاجار
کم‌کم با ورود اتباع خارجی بیشتر به کشور، عکس‌های بسیاری از ایران به ثبت رسید که در این مورد می‌توان از لوئیجی پِشِه (Luigi Pesce) که اولین مجموعه از آثار تاریخی ایران را منتشر کرده است نام برد.
تصویر ثبت شده ناصرالدین شاه توسط لوئیجی پشه
عبداله‌میرزا پسر جهانگیرخان قاجار، که دانش آموخته دارلفنون بود، با رفتن با اروپا و گذراندن دوره های عکاسی و چاپ توانست اثر های شگفت انگیزی از خود در شهرهای مختلف ایران در زمان مظفر الدین‌شاه برجای بگذارد. از ایجاد نقشه‌های شهری اهواز و دیگر شهرها تا ثبت عکس‌هایی از تبریز و مشهد و دیگر شهرهای بزرگ.
عکسی از عبداله میرزا در سفر های استانی
تصویر ثبت شده از امیرکبیر توسط عبداله میرزا
اما برجسته‌ترین و پرکارترین عکاس حرفه ای ایران در پایان قرن نوزدهم (۱۸۸۵) آنتوان سورگئین بود که در سفرهای خود به اکثر نقاط کشور، از مردم، مناظر، معماری و اشیا عکاسی کرد. سورگئین از نگاتیو‌های شیشه‌ای در کار‌های خود استفاده می‌کرد و تحمل سختی و حمل آنها را به دوش می‌کشید. وی در سال ۱۸۹۷ توانست در نمایشگاه بروکسل مدال طلا کسب کند. تکنیک‌های بی نظیر سورگئین همانند توجه خاص به نور و تغییرات آن و استفاده از افراد به عنوان مقیاس در کنار آثار تاریخی باعث شد تصاویر بی‌نظیری بجا ماند. پس از وی ایوانف روسی با نام روسی خان توانست با عقد قرار دادی در روسیه، کاغذ و مقوای عکاسی وارد ایران کند.
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
آمار
وبلاگ:
عضویت سریع
